Jiří Smíchovský

Jiří Smíchovský pochodził z Pragi. Urodził się w 1889 roku w prominentnej praskiej rodzinie z tradycjami. Jego ojciec był właścicielem drukarni, ale Smíchovský miał inne plany zawodowe. W 1916 roku zapisał się na Uniwersytet Niemiecki w Pradze. Wkrótce potem Smíchovský został powołany do armii habsburskiej a w 1918 roku został pojmany przez Włochów podczas walk w Albanii. W dziesięcioleciu powojennym, jak Smíchovský zeznawał podczas procesu, ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Niemieckim; uzyskał stopień naukowy z teologii w Pradze oraz w Collegium Germanicum w Rzymie, studiował historię w Paryżu a następnie w Rzymie, gdzie uzyskał habilitację. Wrócił do Pragi w 1929 roku, gdzie, jak twierdził w zeznaniu, „przez pewien czas wykonywał także zawód adwokata”.

Praca Smíchovskiego jako prawnika był jednak tylko przykrywką. Wkrótce po pojmaniu przez Włochów, przeszedł szkolenie sprawozdawcze i pracował dla wywiadu włoskiego przez cały okres międzywojenny. Po powrocie do Pragi wstąpił do licznych organizacji i wielu partii politycznych – narodowych socjalistów, socjaldemokratów, ludowców oraz faszystów – w celu zbierania informacji, z których następnie składał raporty we włoskiej ambasadzie. Wkrótce po rozpoczęciu okupacji, agenci Sicherheitsdienst aresztowali Smíchovskiego. Twierdził, że został następnie zmuszony do zostania informatorem. Szef praskiego oddziału Sicherheitsdienst zaprzeczył jednak tym twierdzeniom, mówiąc, że w pierwszych miesiącach okupacji organizacja przyjmowała wyłącznie ochotników. W każdym razie Smíchovský był wyraźnie dumny ze swojej pracy a duma ta emanuje z całego jego zeznania, nawet gdy starał się zdystansować od zbrodni nazizmu. Jak napisał sąd, Smíchovský rzeczywiście „sam przyznaje się, że już w młodości jako uczeń szkoły średniej był czynnym sprawozdawcą”.

Smíchovský był szpiegiem, ale sąd zadał sobie także trud, aby zrozumieć jego charakter i to, co doprowadziło człowieka do zostania jednym z najgorszej sławy informatorów i prowokatorów Sicherheitdienst. Wyrok zawierał na przykład sformułowania podkreślające, że Smíchovský „sam zmieniał swą narodowość w zależności od okoliczności”, co dla sądu i wielu Czechów w okresie powojennym oznaczało brak kręgosłupa moralnego. Sąd napisał, że Smíchovský przyznawał się do czeskiego obywatelstwa w spisie powszechnym po 1921, ale stał się obywatelem Rzeszy niemieckiej w 1939 roku (w swoim zeznaniu Smíchovský napisał po czesku, że przyznawał się do obywatelstwa niemieckiego po 1918 roku, ale brał udział w czeskim życiu kulturalnym i politycznym). Dla wielu Czechów w czasie i po okupacji, tzw. amfibie przedstawiały nieumiejętność służenia czemuś, nieumiejętność działania narodowego, kiedy samo istnienie narodu zostało zagrożone. W niektórych przypadkach, takich jak przypadek Smíchovskiego, wykorzystywano podwójny status dla osobistych korzyści w czasie okupacji.

Dlatego wielu rzekomych Czechów, którzy uzyskali obywatelstwo niemieckie Rzeszy w czasie okupacji – około 300 000 osób według danych Czechosłowackiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych – było po wojnie sądzonych za „przestępstwa przeciwko narodowi” w ramach starań, by „oczyścić” powojenny naród. Smíchovský – zadecydował sąd – był jednak czymś więcej niż tylko amfibią. Był „wyrachowany” i „cyniczny”. Jego działania zostały określone jako „anormalne zdolności intelektualne”. Jeden ze świadków nazwał Smíchovskiego psychopatą, któremu brakowało jakiejkolwiek troski o innych. Inny zeznał, że „chciał zrobić coś wielkiego” i cieszyło go posiadanie władzy nad innymi. Tak więc, dokumenty sądowe malują obraz profesjonalnego szpiega, który postrzegał otoczenie jako obiekty w grze, którą pragnął manipulować, w grze, która dawała mu poczucie zimnego samozadowolenia. Był anty-narodowy w czasach nacjonalizmu, apolityczny w czasach ekstremalnej polityki. Przynajmniej tak to wyglądało. Czy to wszystko? Kliknij na linki po prawej stronie lub miejsca zaznaczone na mapie, aby dowiedzieć się więcej o Smichovskim, kolaboracji i nazistowskim aparacie terroru podczas okupacji.

fot: Raport Sicherdienstheit, źródło: Archiv bezpečnostních složek.